تورم چیست؟

[jahanagahi]

تعریف تورم
تعریف‌های مختلفی از تورم به‌عمل آمده، که همه آنها تقریبا بیانگر یک موضوع هستند؛ تورم عبارت است از افزایش دایم و بی‌رویه سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات که در نهایت به کاهش قدرت خرید و نابسامانی اقتصادی منجر می‌شود.

انواع تورم
در نظريه‌هاى اقتصادى، تورم را به سه نوع تقسيم می‌كنند:
1- تورم خزنده (آرام یا خفیف). به افزايش ملايم قيمت‌ها گفته می‌شود.
2- تورم شديد (تورم شتابان يا تازنده). در اين نوع تورم آهنگ افزايش قيمت‌ها تند و سريع است.
3- تورم بسيار شديد (تورم افسار گسيخته، فوق تورم و ابر تورم). اين نوع تورم شديدترين حالت تورم به‌شمار می‌رود.

در تقسیم‌بندی‌های تورم براى تورم خفيف، افزايش بين 1 تا 6 درصد، حداكثر 4 درصد و بين 4 تا 8 درصد در سال را ذكر كرده‌اند. براى تورم شديد، 15 تا 25 درصد در سال را نوشته‌اند. معيار تورم بسيار شديد را 50 درصد در ماه يا دو برابر شدن قيمت‌ها در مدت شش ماه و ... بيان داشته‌اند. البته نمی‌توان نرخ ثابتی ارایه کرد، زیرا این مقادیر با توجه به شرایط زمانی و ... عوض می‌شوند.

علاوه‌بر این تقسیم‌بندی کلی، می‌توان تورم را به دسته‌های کوچک‌تری نیز تقسیم کرد:
1- تورم پنهان. تورمی که در آن قیمت ثابت ولی کیفیت کمتر می‌شود.
2- تورم خزنده. تورمی آرام و پیوسته است و معمولا به‌علت افزایش تقاضا است. بعضی اقتصاددانان معتقدند که محرکی برای افزایش درآمد است و بعضی دیگر معتقدند که سبب کاهش قدرت خرید است (هر 25 سال 50%).
3- تورم رسمی. تورمی که به‌علت افزایش عرضه پول از سوی دولت به‌وجود می‌آید.
4- تورم ساختاری. تورمی که به‌علت افزایش قیمت‌ها به‌دلیل وجود تقاضای اضافی به‌وجود می‌آید. در این نوع تورم دستمزدها به‌دلیل وجود فشار (کمبود) در برخی بخش‌ها افزایش می‌یابد. این نوع تورم در کشورهای در حال پیشرفت زیاد است.
5- تورم سرکش. افزایش سریع و بی‌حد و مرز قیمت‌ها را گویند که آثارش: 1- کاهش ارزش پول، 2- گسستگی روابط اقتصادی و 3- فروپاشی نظام اقتصاد است. این نوع تورم معمولا پس از جنگ‌ها یا انقلاب‌ها رخ می‌دهد. مثل افزایش قیمت 2500% در آلمان در سال 1923.
6- تورم شتابان. افزایش سریع و شدید نرخ تورم است. مثلا وقتی دولت سعی کند بیکاری را پایین‌تر از حد طبیعی نگاه دارد، این اقدام باعث افزایش تورم می‌شود.
7- تورم مهارشده. تورمی است که به‌دلیل وجود شرایط تورمی در کشور ایجاد شده است و در مقابل، از افزایش آن جلوگیری شده است. این شرایط معمولا از فزونی تقاضای کل بر عرضه کل کالاها و خدمات پدید می‌آید که با فرض ثابت بودن دیگر شرایط به ازدیاد قیمت‌ها می‌انجامد.
8- تورم فشار سود. تورمی که در آن تلاش سرمایه‌داران برای تصاحب سهم بزرگی از درآمد ملی منشا تورم است.
9- تورم فشار هزینه. تورمی که مستقل از تقاضا، صرفا از افزایش هزینه‌های تولید ناشی می‌شود. مثال بارز چنین تورمی را در تمام کشورهای صنعتی غرب پس از افزایش استثنایی بهای نفت در سال‌های 1973 و 1978 می‌توان دید. برخی اقتصاددانان معتقدند که متداول‌ترین منبع تورم فشار هزینه، قدرت اتحادیه‌های کشوری است که اضافه دستمزدی بیش از افزایش بازدهی به‌دست می‌آورند و این خود در یک مارپیچ تورمی موجب افزایش قیمت‌ها و متقابلا تقاضا برای دستمزد بیشتر می‌شود. منتقدان از این نظریه استدلال می‌کنند که اگر اتحادیه‌های کارگری هنگامی موفق به افزایش دستمزد شوند که سطح تقاضای کل برای جبران آن به اندازه کافی افزایش نیافته باشد، گرایش‌هایی در جهت افزایش بیکاری به‌وجود خواهد آمد که اثرات رکودی بر اقتصاد خواهد داشت. چنین فرایندی نمی‌تواند به‌طور نامحدود ادامه یابد و بنابراین تورم فشار هزینه یقینا نمی‌تواند بیان‌کننده تورم مزمنی باشد که کشورهای اروپای غربی پس از جنگ جهانی دوم به آن دچار شدند. لذا افزایش قیمت را در مرحله نخست، یا باید حاصل تقاضای اضافی دانست و یا حاصل بالا بردن کل تقاضای پولی برای جلوگیری از بیکاری.
10- تورم فشار تقاضا. تورم ناشی از فزونی تقاضای کل نسبت به کل جریان کالا و خدمات ایجاد شده در اقتصادی که همه عوامل تولید را با ظرفیت کامل به‌کار گرفته باشد. هرگاه تقاضای مصرف‌کنندگان، دولت و بنگاه‌ها برای کالاها و خدمات بر عرضه موجود فزونی گیرد، قیمت‌ها در اثر این عدم تعادل افزایش خواهد یافت. در اصل، افزایش قیمت باید تقاضای اضافی را از میان بردارد و بار دیگر تعادل را برقرار سازد و بر این اساس باید برای گرایش مستمر به‌سوی تورم، که ویژگی بسیاری از اقتصادهای پس از جنگ شده است، توصیفی یافت. یکی ازنظریه‌های رایج در این‌باره، مازاد مستمر تقاضا را ناشی از سیاست دولت می‌داند. بنا به این نظریه در حالی‌که مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها به‌هنگام افزایش قیمت‌ها تقاضای خود را کاهش می‌دهند، دولت به‌دلیل توانایی‌اش در تامین مالی مخارج خود از محل ایجاد پول، می‌تواند میزان مخارج خود را به ارزش واقعی حفظ کند یا حتی افزایش دهد. در نتیجه این اقدام نه‌تنها میل مستمر به تورم به‌وجود می‌آید، بلکه سهم بخش دولتی از کل منابع موجود در اقتصاد نیز افزایش می‌یابد.
11- تورم انتقال تقاضا. نظریه‌ای که عناصر تورم فشار تقاضا و فشار هزینه را باهم ترکیب می‌کند و تغییر در ساخت تقاضای کل را دلیل تورم می‌شمارد. هرگاه اقتصاد دچار انعطاف‌ناپذیری‌های ساختاری باشد، گسترش برخی صنایع با افول برخی دیگر از صنایع همراه خواهد بود و عوامل تولید را به آسانی نمی‌توان به بخش‌های تولیدی انتقال داد. از این‌رو برای جذب وسایل تولید به‌سوی صنایع در حال گسترش، باید قیمت‌های بالاتری پرداخت شود. در نتیجه کارگران بخش‌های افول‌یابنده خواستار دستمزدی برابر با کارگران دیگر بخش‌ها می‌شوند و ترکیب این عوامل به تورم می‌انجامد.
12- تورم فشار قیمت. نوعی تورم فشار هزینه که در اثر تحمیل قیمت‌های بسیار گزاف از سوی صاحبکاران اقتصادی با هدف دستیابی به سودهای کلان به‌دست می‌آید.
13- تورم فشار دستمزد. نوعی تورم فشار هزینه که سرچشمه فرایند تورم را فشار اتحادیه کارگری بر بازار کار می‌داند. این برداشت دارای طیف گسترده‌ای است که در یک سوی آن، اعمال قدرت انحصاری اتحادیه‌های کارگری و الگوهای قدرت چانه‌زنی آنها بر پایه متغیرهای اقتصادی قرار دارد و در سوی دیگر، الگوهای غیر اقتصادی مبارزه‌جویی این اتحادیه ها.

تورم

راه‌های مبارزه با تورم
این راه‌ها به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1- سیاست‌های پولی و مالی. هدف این روش محدود کردن تقاضای کل است. این کار از طریق جمع‌آوری پول به‌شکل سرمایه‌های غیرنقدی صورت می‌گیرد (سیاست‌های انقباضی).
2- سیاست‌های درآمدی. که در آن با دخالت مستقیم در بازار و عوامل تولیدکننده، تورم کنترل می‌شود. این روش کاربردی نیست، زیرا در آن مناطق زیادی نیاز به اصلاح دارند.

آیا تورم همیشه مضر است؟
خیر، تورم در حد کم (2 تا 3 درصد) نه‌تنها مضر نیست، بلکه نشانه توسعه اقتصادی آن کشور نیز هست. علاوه‌بر آن، تورم فواید دیگری نیز دارد از جمله:
1- ابتدا قدرت خرید پول پایین آمده و بعد از آن میزان تولید بالا رفته، رسیدن به ثبات و برگشت به‌حالت طبیعی حتمی است.
2- در اوج مرحله تورم، کارخانجات و موسسات و برنامه‌های اساسی اقتصادی شکل می‌گیرد.
3- فرهنگ تولید به‌وسیله فشار تورم توسعه می‌یابد.

رابطه تورم و توسعه چیست؟
1- تا توسعه کشور به حد مطلوبی نرسیده، ثبات ارزش پولی غیرممکن است. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که در زمان توسعه ممکن است به جایی برسیم که پایین‌تر رفتن قدرت خرید و قدرت پول خطرناک باشد. در چنین مقطعی حرکت جامعه از توسعه به ثبات تبدیل می‌شود.
2- سرمایه‌گذاری در مرحله اول، تورم‌زا و در آخر خاصیت تورم‌زدایی دارد.
3- در همه کشورهای جهان چنین بوده که مسایل توسعه و بازسازی، هر دو تورم‌طلب بوده‌اند.
4- اگر در مرحله اول پول را ثابت نگه‌داریم، نمی‌توانیم خیلی از مسایل کشور را مانند جنگ پشت‌سر بگذاریم.
5- در تورم، پول از جیب مردم به سرمایه‌گذاری منتقل می‌شود.
6- وضع مطلوب در اقتصاد رسیدن به پول ثابت است.
7- معمولا توسعه و پیشرفت نمایان‌گر تورم پایین است، به‌طوری که می‌توان بیان نمود که اکثر کشورهایی که به توسعه اقتصادی و اجتماعی مطلوب رسیده‌اند، دارای تورم‌های کمتر از 15درصد بوده‌اند. اما چند استثنا نیز وجود دارد؛ از جمله برزیل، آرژانتین و ترکیه.

تورم چه تاثیری بر نظام کل کشور دارد؟
نمی‌توان تورم را عامل تمام مشکلات یا حتی بخش مهمی از آنها دانست، ولی صاحب‌نظران اقتصادی و اجتماعی غالبا تورم را به‌منزله شاخص کشمکش‌ها و اغتشاشات اجتماعی و شاخص اعلام خطر و ... قلمداد می‌کنند و معتقدند که:
1- کشورهایی که در آنها ثبات قیمت (عدم تورم) وجود داشته، ثبات سیاسی و اجتماعی نیز وجود داشته است و به‌عکس در کشورهایی که بحران‌های سیاسی و اجتماعی به‌وجود آمده، تورم نیز کم‌کم دچار رشد صعودی شده است.
2- در تورم زیاد، درآمد به‌صورت ناعادلانه تقسیم می‌شود، زیرا افرادی که در ابتدا سرمایه غیر نقدی زیاد دارند، به‌مرور زمان، با افزایش ارزش آن سرمایه توسط تورم به ثروت عظیمی دست می‌یابند و در عوض، افرادی که در ابتدا سرمایه کمی دارند یا سرمایه آنان غیرنقدی است، به‌مرور زمان با افزایش نرخ تورم، بخشی از دارایی خود را از دست می‌دهند.
3- تورم باعث تقلیل پس‌انداز می‌شود، زیرا ارزش پول متغیر است و در نتیجه پس‌انداز ناامن است. البته این مشکل راه‌حلی نیز دارد که آن سرمایه‌گذاری در چیزی است که ارزش آن با تورم زیاد شود.
4- تورم باعث افزایش قیمت کالا در تجارت بین‌المللی می‌شود که نتیجه آن کاهش میزان صادرات و افزایش واردات است.
5- افزایش تورم باعث کاهش ارزش پول می‌شود (بر اساس مورد 4).
6- تورم باعث عدم مصرف بهینه منابع می‌گردد و از این‌رو تمایل به‌سمت کالاها و خدمات گران‌تر بیشتر می‌شود، در صورتی‌که این کالاها ضرورتا مفیدترین کالاها نیستند.
7- در زمان تورمی، مقدار زیادی از وقت، انرژی و منابع مالی مردم به‌جای به‌کار افتادن در مسیر مولد و مفید، صرف فعالیت‌هایی می‌شود که هدف از انجام آنها جلوگیری از کاهش ارزش دارایی‌ها و کسب منافع غیرعادی از طریق معاملات سوداگرانه است.
8- تولیدکنندگان که خریداران مواد اولیه هستند سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، لذا کارهای دلالی رواج پیدا می‌کند.

آیا تاکنون کشوری توانسته است تورم را به‌طور کامل ریشه‌کن کند؟
بله، یکی از این کشورها آلمان است. آلمان در بازسازی اقتصادی به این نکات توجه کرده است:
1- طراحی نظام اقتصادی و اجتماعی بازار با در نظر گرفتن تعادل اجتماعی، بر پایه اخلاق مسیحی و انسان‌گرایانه.
2- معیار اساسی اقتصاد برای انسان­ها، نه انسان­ها برای اقتصاد.
3- تکیه بر این امر که در جو سرشار از ثبات پولی، رشد اقتصادی مطمئن‌تر تحقق می‌یابد.
4- قدرت خرید حداقل درآمد را تثبیت کردند.
5- اهمیت دادن به توزیع درآمد عادلانه.
6- اعمال سیستم جامع و موثر بیمه‌های اجتماعی؛ آلمانی‌ها بدین منظور بیش از 15 درصد ارزش تولید ملی را پس از جنگ به این امر اختصاص دادند.
7- حاکمیت مربع سحرآمیز ثبات پولی، اشتغال کامل، تعادل تراز پرداخت‌ها و تناسب در توزیع درآمدها.
8- خارج نمودن پول بیش از ظرفیت تولیدی؛ طراحان اقتصادی در 1948 با رفورم پولی، پول موجود در دست مردم را از 100 واحد به ۵/۶ واحد تنزل دادند.

گروه گردآوری: سارا خیاط نوروزی، ریحانه میرحسنی، نسیم مرکزی، فرشته پوراسماعیل و مینا فرح‌نژاد.
منبع: schoolnet.ir