گروه استانی خوزستان

[المیرا]

شنايي با فرآيند بسته بندي میوه و سبزی تاره


مقدمه
خسارت هاي بعد از برداشت ميوه ها و سبزي ها پيش از اين كه به دست مصرف كنندگان برسد، 20 تا 50% در نوسان است. به طور طبيعي ، رطوبت ميوه ها و سبزي ها 70 تا 95% متغيير و رطوبت متعادل ERH حدودا بالاي 98% مي باشد. نگهداري سبزي ها در شرايط عادي جوي، موجب خشك شدن سريع آنها شده و در نهايت پيري و پژمردگي را به دنبال خواهد داشت، بنابراين هدف اصلي بسته بندي ميوه ها و سبزي ها، حفاظت محتويات درون بسته در طول زمان ذخيره سازي، حمل و توزيع در برابر فساد داخلي بوده كه ممكن است اين عمل فيزيكي، شيميايي يا زيستي بيولوژيكي باشد.
بسته بندي مي تواند در مرحله توليد، فرآوري و يا در مراكز توزيع صورت پذيرد، گر چه اين امر عمدتا در مراحل پاياني زنجيره توليد، ذخيره، بازاريابي و يا توزيع انجام مي گيرد، با اين حال هنوز هم در سالم تحويل دادن محتويات بسته، از توليد به مصرف، نقش مهمي را ايفا مي كند. افزايش توليد تنها زماني مي تواند در بازار مصرف تاثير گذار باشد كه محصولات، داراي استاندارد با كيفيت بالا، تحت شرايط بهداشتي و با يك قيمت اقتصادي در دسترس مشتري قرار گيرد.

---

چنانچه ذكر شد، مقدار زيادي از ميوه ها و سبزي ها در طول زنجيره تامين و توزيع، خراب شده و يا زير حد استاندارد قرار مي گيرند، اين ميزان ضايعات موجب كمبود محصول و در نتيجه افزايش قيمت ها مي شود. ضايعات بسته بندي با شيوه هاي نادرست و امكانات ناكافي حمل و نقل در ارتباط است.
بسته بندي به صورت نگهداري محصولات يا اقلام محصور در كيسه، جعبه، فنجان، سيني، قوطي، تيوب، بطري، يا هر ظرف ديگري كه عمل‌كردهايي همانند جلوگيري از آلودگي، حفاظت و يا مراقبت و سهولت در انتقال و جابجايي را در بر مي گيرد، تعريف مي شود.

از دهه 1970 ميلادي، رشد سريعي در فن‌آوري هاي جديد فرآوري يا بسته بندي مواد غذايي به وجود آمد. عوامل زيادي در افزايش سرعت رشد، براي نگهداري كوتاه مدت و بلند مدت مواد غذايي، وجود داشته است كه از جمله آنها مي توان به موارد زير اشاره كرد.
الف)پيشرفت هاي اخير در توليد و مصرف مواد نگهدارنده پليمري جديد در بسته بندي
ب) افزايش شهرنشيني
ج) نيازهاي بازار و افزايش تقاضاي مصرف كننده براي رفاه
د) افزايش هزينه هاي انرژي
به علت وجود اين عوامل فن‌آوري بسته بندي مواد غذايي دست‌خوش تغييرات وسيعي شده است. در حال حاضر ، از يك طرف، بسته بندي اطلاعات زيادي به مصرف كننده مي دهد و از سوي ديگر، به عنوان ابزار بسيار موثري در بازاريابي به كار مي رود. براي اين كه صنعت بسته بندي به طور مشخصي ابزاري با عمل‌كرد گسترده‌تر نسبت به وضعيت پيشين باشد، از نقش منحصر به فرد حفاظتي اوليه و قبلي اش فراتر رفته و تكامل يافته است.
امروزه مواد بسته بندي فراواني در بازار وجود دارند كه هر كدام با ويژگي هاي خاصي طراحي شده اند. انتخاب درست بسته بندي، نه تنها به دانش فيزيكي، شيميايي و ويژگي هاي ميكروبيولوژيكي ميوه ها و سبزي ها، بستگي دارد، بلكه به خصوصيات كاربردي مواد بسته بندي قابل دسترس براي محصول خاص، يا فن‌آوري حفاظتي وابسته است.

---

عملكرد بسته بندي
دو عملكرد اصلي بسته بندي عبارتند از:
1. جمع آوري محصول در واحدهاي مناسب براي جابه جايي
2. حفاظت از محصول در طول مراحل توزيع، ذخيره و بازاريابي
امروزه بسته بندي هاي جديدي به منظور تامين طيف گسترده اي از نيازهاي محصولات كشاورزي تازه، طراحي شده است كه مي توان مهم ترين ويژگي هاي لازم آنها را، به صورت ذيل خلاصه كرد:

الف) بسته بندي ها، هنگام روي هم قرار گرفتن در طول زمان جابه جايي و حمل، براي حفظ محتويات، بايد از استحكام مكانيكي كافي برخوردار باشند.
ب)ساختار مواد بسته بندي نبايد حاوي مواد شيميايي باشد كه به مواد غذايي منتقل شده و موجب سمي شدن محصولات مي‌شود.
ج) بسته بندي بايد نيازهاي حمل و نقل و بازاريابي را بر حسب وزن، اندازه و شكل مهيا سازد. روند اخير در جهت كاهش اندازه و اشكال گوناگون بسته بندي از طريق يك دست كردن بسته‌بندي صورت مي گيرد. پالت سازي و كنترل مكانيكي، يكسان سازي را براي علمكرد اقتصادي ضروري مي سازد.
د) بسته بندي ها بايد امكان سردسازي سريع محتويات را داشته باشند. همچنين نفوذپذيري ورقه هاي پلاستيكي، نسبت به گازها، از اهميت به سزايي برخوردار است.
ه) باز يا بستن آسان، مي تواند در شرايط بازاريابي محصول مهم باشد.
و) شكل بسته بندي بايد به گونه اي باشد كه محتويات درون خود را نشان دهد.
ز) گاهي اوقات لازم است بسته بندي، نور را از خود عبور دهد و يا به عبارتي شفاف باشد.
ح) بسته بندي بايد كمكي براي عرضه در عمده فروشي ها باشد.
ط) گاهي بسته بندي براي سهولت دور انداختن، استفاده مجدد و يا بازيافت، طراحي مي شود.
ي) هزينه بسته بندي تا حد ممكن كاهش يابد.
بسته بندي از فساد ميوه ها و سبزي هاي تازه جلوگيري كرده يا آن را تا حد زيادي به تاخير مي اندازد. با وجود اين، بسته بندي نادرست ضايعات محصول را افزايش مي دهد. بسته بندي بايد در برابر آلودگي، آسيب و كاهش بيش از حد رطوبت، محصول را حفظ نمايد. از طرفي كه فقدان يك بازدارنده رطوبت اضافي، مي تواند موجب افزايش رطوبت نسبي در بسته بندي شده و به علت وجود موجودات ذره بيني، يا خراش سطحي بعضي ميوه ها، باعث فساد و پوسيدگي سريع محصولات گردد.

---

انواع ظروف بسته بندي
بعد از برداشت، ميوه ها و سبزي ها را در ظروف مختلف قرار داده و از مزرعه تا عمده فروشي ها حمل مي نمايند. در بيشتر مواقع، روش هايي كه توسط كشورهاي پيشرفته استفاده مي شود، شبيه به يكديگر است.

ظروف مزرعه
ظروف جمع آوري يا چيدن محصول در مزرعه، بنا به نوع محصول، منطقه و مواد در دسترس، انواع گوناگوني دارند. در مناطق مختلف جهان، از جعبه هاي چوبي يا پلاستيكي، كيسه هاي از جنس كنف، كرباس يا برزنت و سبدهاي توري و يا بافته شده از ساقه هاي انعطاف پذير، به طور گسترده اي استفاده مي شود.

ظروف حمل و نقل
از ظروف حمل و نقل، براي تسهيل در جابه جايي انواع محصولات كشاورزي استفاده مي شود. بسته بندي براي حمل ونقل و كنترل، نياز به ظرف هاي مناسبي داشته كه از محصول در برابر له شدگي، تكان و لرزش ، تحمل وزن محصولات و ظروف روي هم چيده شده، افزايش يا كاهش دماي محيطي و ... محافظت نمايد.
ظروف بايد به اندازه اي محكم باشند كه امكان قرار گرفتن محصول را به تعداد مناسب روي هم، بدون خرابي يا آسيب ناشي از فشار، امكان پذير سازند. از طرفي نبايد بر تهويه گازهاي اكسيژن و دي اكسيد كربن تاثير داشته باشند، بلكه هم زمان امكان دفع گرماي ناشي از تنفس ميوه هاي تازه را ميسر نمايند. بسته بندي ايده آل شامل يك ظرف درب‌دار كاملا پر و بدون برجستگي روي آن است كه داراي استحكام كافي بوده تا تحت هر گونه شرايط جابه جايي، قادر به حفاظت از محتويات بسته باشد.
در بيشتر كشورهاي توسعه يافته، به دليل رعايت مسائل بهداشتي، ظروف حمل و نقل تنها يك‌بار استفاده شده و يا بازيافت مي شوند. اما در برخي كشورهاي در حال توسعه، اين ظروف اغلب به شركت باربري برگردانده يا فروخته مي شوند.
انواع رايج بسته بندي، شامل جعبه ها يا صندوق هاي چوبي دستگيره دار، جعبه ها يا صندوق هاي سيمي، جعبه هاي تخته سه‌لا و سبدها هستند. انتخاب ظروف خاص براي ميوه هاي گوناگون كار دشواري است. چرا كه با توجه به منطقه، فاصله تا بازار، شيوه هاي پيش سردسازي، كميت يا وزن حمل شده و دسترسي و هزينه مواد اوليه، ممكن است از انواع متفاوتي استفاده شود. كارتن هاي شياردار، براي حمل ميوه هاي گرمسيري و نيمه گرمسيري به كار مي روند، وزن سبك و هزينه پايين توليد، از مزيت هاي اين ظروف است.

بسته بندي هاي مصرفي
استفاده از بسته بندي هاي مصرفي در اندازه كوچك، با افزايش فروشگاه هاي زنجيره اي و سوپر ماركت ها براي خرده فروشي، رشد چشمگيري داشته است. اين نوع بسته بندي، به صورت ظروف كاغذي و يا پلاستيكي، در دسترس مشتريان بوده تا آنها بتوانند خريدهايشان را به سهولت انجام دهند.
بسته بندي هاي مصرفي از انواع زير هستند:
الف) كيسه ها كه از جنس كاغذ، ورقه يا توري پلاستيكي ساخته شده اند
ب) سبدهاي شكل دار مقوايي، پلاستيكي شفاف براي نمايش محتويات آن و يا همراه جداكننده هايي براي ميوه هاي خاص طراحي شده اند.
ج) سبدهاي مستطيلي يا گرد كوچك كه از مقواي پوشش دار، موم دار و يا مواد ديگر ساخته شده اند.